اجلاس سران و فرصتي مناسب براي اطلاع رساني

شانزدهمين اجلاس سران كشورهاي غير متعهد امروز به طور رسمي كار خود را در تهران آغاز كرد. با توجه به حواشي رسانه‌اي اين اجلاس كه از ماه‌ها قبل آغاز شده بود و سلطه‌اي كه امپرياليسم خبري بر عرصه اطلاع رساني در سطح جهان دارد؛ اين اجلاس مي‌تواند فرصت مناسبي باشد تا با يك هماهنگي و انسجام مثال زدني همراه با خلاقيت و درك صحيح شرايط در انعكاس درست به موقع و ايجاد موجي نو در عرصه اطلاع رساني جهان با استفاده از ظرفييت كم نظيري كه اين اجلاس در اختيار ما گذاشته است؛ امپريالسم خبري را به طور جدي به چالش كشيده و فضا را در اين عرصه طوري ترسيم نماييم كه ابتكار عمل از كساني كه هدفمند در پي سنگ‌اندازي در شاهراه‌هاي اطلاعاتي به اشكال مختلف هستند، گرفته شده و توانمندي‌هاي اعضاي اين اجلاس در عرصه اطلاع رساني نمايان و اعتماد حاصل از آن باب تازه‌اي در مناسبات اطلاع رساني در عرصه جهاني بگشايد.

عصر دانايي و مسأله اي به نام فرهنگ و هويت

در سده‌هاي گذشته كه ارتباطات ميان ملل به گستردگي امروز نبود و كشورها از امكان ارتباط بدون حد و مرز و زمان برخوردار نبودند؛ بحث تغييرات فرهنگي و هويت در جوامع مختلف با امروز متفاوت بود.

فرهنگ و هويت هر جامعه‌اي تنها در اصطكاك و برخورد مستقيم و رو در رو با فرهنگ ديگري دستخوش تغيير مي‌شد و به عبارت ديگر تأثير پذير يا تأثير گذار مي‌شد. در گذشته كشورها در نبردهاي مستقيم و يورش‌هاي نظامي مورد تجاوز قرار مي‌گرفتند و در نهايت كشوري كه بازنده جنگ بود، مستعمره كشور قدرتمند مي‌شد و مراودات فرهنگي با حضور فيزيكي بيگانه در كشور آغاز مي‌شد و پس از مدتي فرهنگ و هويت كشور مستعمره به چالش كشيده مي‌شد و رفته رفته تغييرات فرهنگي در آن جامعه نهادينه مي‌شد و ... .

اما امروز كه دوران جنگ سرد به معناي گذشته سپري شده است، نكته قابل تأمل در اين حوزه اين است كه آيا باز هم بايد جوامع نگران فرهنگ و هويت خود باشند يا خير؟!

در عصر دانايي با رشد تكنولوژي و گسترش ارتباطات و بازگشايي شاهراه‌هاي ارتباطي، ديگر بحث مرز جغرافيايي، بعد مسافت، لشكركشبي‌هاي پرهزينه و زمان‌بر و نياز به نفوذ فيزيكي به درون كشورها، معناي خود را از دست داده است. جنگ امروز، جنگ اطلاعات و ارتباطات از نوع نرم است. ديگر براي نفوذ و حضور در هر جامعه‌اي نياز به تداركات گسترده نظامي و جمعي نيست. امروزه شكل مراودات فرهنگي به كلي تغيير پيدا كرده و شكل‌هاي متفاوت و پيچيده‌تري به خود يافته است و هر كشور، گروه، فرقه و شخصي با هر ديدگاه سياسي مي‌تواند به راحتي و تنها با يك كليك با هر فرد، فرقه و گروه هدفي در كشور يا كشورهاي ديگر، مراودات فرهنگي داشته باشد.

پژوهش‌هاي(1) صورت گرفته در ايران حكايت از آن دارد كه هنگامي‌كه افراد در فضاي مجازي در تقابل فرهنگي و هويتي قرار مي‌گيرند، بيشتر سعي مي‌كنند حالت تدافعي به خود گرفته و از هويت خود دفاع كنند تا آنكه به راحتي تسليم فرهنگ‌هاي ديگر شده و هويت خود را وانهند.

پس در نگاه اول مي‌بينيم كه چنين ارتباطاتي نه تنها هويت افراد جامعه را به چالش نمي‌كشاند، بلكه باعث تقويت آن نيز مي‌شود.

اما بايد اين نكته را نيز از نظر دور نداشت كه چنين برداشتي در كوتاه مدت درست است ولي اگر اين ارتباطات ادامه يابد و طرف مقابل با هدف تغيير در نگرش، فرهنگ و هويت با برنامه‌ريزي وارد فضاي مجازي شده‌باشد، در يك پروسه زماني و با گسترش ارتباطات خود باعث خواهد شد كه فرهنگ و هويت مخاطب خود را  از اعتقاد، باور و يقين به شك و ترديد و انفعال كشانده و پس از آن تغييرات فرهنگي و هويتي تسهيل خواهد شد.

پس همچنان در شرايط عصر حاضر نيز اين نگراني وجود خواهد داشت، با اين تفاوت كه تنها شكل تهاجم تغيير يافته و شرايط آن پيچيده‌تر و حتي كنترل كامل آن غير ممكن شده‌است و در چنين جنگ نرمي كه ميدان مبارزه از جبهه‌هاي جنگ به خلوت افراد كشيده شده‌است، تنها جوامعي پيروز ميدان خواهند بود كه ضمن توجه به فضاي مجازي، براي توليد محتوا در اين فضا نيز برنامه داشته‌باشند و به جاي اتخاذ سياست‌هاي انقباظي براي انسداد راه‌هاي ارتباطي به توليد محتواي بيشتر، انبوه‌تر و هدفمندتر پرداخته و با اين روش جامعه خود را در مقابل چنين تهاجماتي واكسينه كنند. چرا كه پژوهش‌ها(2) در ايران نشان مي‌دهند كه عليرغم سياست فيليترينگ دولت به منظور عدم دسترسي كاربران به برخي از شبكه‌هاي اجتماعي مجازي كه پرترددترين فضا براي تبادلات فرهنگي است، بيش از 90 درصد كاربران با دور زدن اين سياست و استفاده از نرم‌افزارهاي مختلف در اين شبكه‌ها حضور فعال دارند.

-----------------------------------------------------------------------

پي نوشت

1- بررسي آثار و پيامدهاي جامعه شبكه‌اي روي هويت اجتماعي جوانان (مطالعه موردي: جوانان شهر كرمانشاه)؛ صمد كلانتري، فروغ عريضي، رسول رباني و مهدي قادري؛ مجلة پژوهشي دانشگاه اصفهان(علوم انساني)؛ جلد بيست و هشتم، شماره ٧ ، سال ١٣٨٦، صص 51-76
٥١‐ صص ٧٦

2- بررسي رابطه استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي مجازي و هويت ديني كاربران (مطالعه موردي: دانشجويان دانشگاه‌هاي تهران)؛ كاظم مزيناني؛ پايان نامه كارشناسي ارشد؛ دانشگاه سوره، 1390

شبكه هاي اجتماعي هم مي‌ميرند؟!

استاد ارجمندم جناب آقاي دكتر مسعودي در وبلاگ خود گزارشي از سايت گلوبال نيوزبا عنوان: " آیا پایان امپراطوری فیس بوک فرا رسیده است؟" را بازنشر كرده‌اند كه در آن با اشاره به كاهش ۵/۱ ميليون نفري تعداد كاربران كانادايي شبكه اجتماعي فيس‌بوك درماه مه امسال(اردیبهشت۱۳۹۰)؛ پيش بيني شده‌بود كه این کاهش درآمریکااحتمالاً شامل۶ میلیون کاربر می‌شود.گرچه در شمال آمریکا این آمار بیانگر رشد تعداد کاربران است.

تا ماه ژوئن۲۰۱۱ تعداد کاربران فیس بوک در دنیا به ۶۸۷ میلیون نفر رسیده بود با این کاهش‌هابنظر می‌رسد از این پس شاهد سقوط امپراطوری بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی دنیا باشیم.

البته بديهي است كه هر پديده‌اي كه در عرصه جامعه ظهور مي‌كند، همانگونه كه با توجه به شرايط خاص، رشد و تكامل مي‌يابد، بدون شك نيز دوران افولي خواهد داشت كه شبكه‌هاي اجتماعي هم از اين قاعده مثتثني نيستند؛ ولي به گمان من كمي عجولانه‌است كه بخواهيم با اين آمار در باره مرگ اين شبكه‌ها صحبت كنيم، چرا كه با توجه به فاصله‌اي كه بين كشورهاي توسعه يافته با كشورهاي درحال توسعه يا جهان سوم از نظر اطلاعاتي وجود دارد اين اميد را به اين شبكه‌ها مي‌دهد كه هرچند كه ممكن است در كشورهاي اروپايي و توسعه‌يافته كاربرانشان تقليل پيدا كند ولي جذابيت‌ها و انگيزه‌هاي لازم براي جذب كاربران بيشتر در كشورهاي هدف ديگري وجود دارند كه بايد براي جذب و حفظ آنها برنامه‌ريزي كرد.

علاوه بر اين هنوز هم در همه كشورهاي توسعه يافته، بسياري از كاربران اينترنت، پس از خواب و قبل از حضور در پاي ميز صبحانه، روز خود را با سركشي به صفحه فيس‌بوك خود آغاز مي‌كنند كه اگر طراحان و مديران چنين شبكه‌هايي براي جذب و حفظ كاربران خود برنامه‌هاي مناسب تدارك ديده‌باشند تا بتوانند همچنان براي آنان در اين شبكه‌ها نيازآفريني كنند- كه قطعاً چنين كرده‌اند- نمي‌توان با ارائه اين آمار و گزارش‌ها منتظر مرگ و افول زودهنگام اين شبكه‌ها بود.

فرهنگ و جهاني سازي

جهان امروز،‌ در کوچکترین اجزاء و زمینه‌های گوناگون، تنوع و تغییراتی را شامل است که قبلاً با آن روبرو نشده بود. بارزترین این تغییرات، پدیده‌ی جهانی‌سازی که اندیشه همگان را به خویش معطوف داشته است.

انبوه نوشته‌ها و تراکم گفتمان‌ها درباره جهانی‌سازی، بیانگر ژرفای ادراک و فهم دربارة ابزارها و مقاصد آن نیست. بنابراین باید تلاش‌های فکری در جهت تحلیل این مفهوم و شعار، چندان متمرکز شود که بتواند از ابزارهای این پدیده، پرده بردارد.

آنچه امروزه خود را بر تمام زوایای زندگی اجتماعی و غیر آن، بر تمام کشورها تحمیل کرده است؛ در نگاه اول پدیده‌ای اقتصادی بود و انعکا‌س بخش فراگیری اقصاد بر جهان، در دهکدة جهانی است. ولی پیشرفت و حرکت حتمی آن، به تحولات عظیم تکنولوژی‌های گوناگون – از جهت ترکیب و آمیزش منطق سرمایه با منطق اکتشاف تکنولوژیکی – مربوط می‌باشد و به نوعی پیمان مقدس سه‌گانه میان سرمایه، تکنولوژی و ارادة سیاسی حاصل از آن دو که همسو با دو عضو دیگر است، اشاره دارد.

شهرت این پدیده از حیث تاریخی به گسترش پدیدة اقتصاد بازار آزاد، بعد از فروپاشی نظام کمونیستی و سوسیالیستی و در اروپای شرقی برمی‌گردد که در پی آن تلاش شد تا برای جهان یک‌قطبی شریعت و قانون نازل شود. این اصطلاح با مفاهیم دیگری با همین هدف همسوست از جمله: پایان تاریخ، حقوق انسان، دموکراسی، لیبرالیسم، جامعه مدنی، جنگ تمدن‌ها، ادارة علیا “Gorernance” نفی جنسیت “Gender” و … .

ادامه نوشته

شبكه‌هاي اجتماعي هم نئشه مي‌كنند!

در دوره‌اي كه به عصر دانايي شهرت يافته و تسهيل بي‌حد و حصر ارتباطات، لحظه به لحظه روح دانايي را در وجود تك تك انسان‌ها مي‌دمد. روش‌ها و شيوه‌هاي ارتباط گيري نيز در فواصل زماني كوتاهي تغيير مي‌يابد.
وجود فضاي مجازي در بستر اينترنت و گسترش و تكامل آن در قالب وب ۲ و ... باعث شده‌است كه جاذبه‌هاي اين فضا، براي كليه كاربران، علي‌الخصوص جوانان در اقصي نقاط جهان دوچندان شود. شبكه‌هاي اجتماعي از ابتداي ظهور خود، خيلي زود توانستند بر حضور خود به عنوان ميهماني دائمي و ميزبان‌نما در خانه‌هاي ما، رسميت بخشند و در ارائه خدمات متنوع، جذاب و كامل‌تر براي حضوري دائمي با يكديگر رقابت نمايند.
" فيس بوك " به عنوان يك شبكه اجتماعي فراگير، با توجه به عمر كوتاه( قريب به ۷ ساله)اي كه دارد، با سرعتي مثال زدني توانست گوي سبقت را از ديگر رقباي خود ربوده و با جذب بيش از ۵۰۰ ميليون عضو ثابت، توجه بيش از يك سيزدهم جمعيت جهان را هر روز و هر لحظه به خود معطوف نمايد.
اهميت اين موضوع از آنجا مشخص مي‌شود كه بدانيم از سويي هر كاربر بر اساس آمار موجود روزانه بين يك تا ۵ ساعت خود را با اين شبكه اجتماعي سپري مي‌كند و از سويي ديگر امروزه شاهديم كه بيشتر سياستمداران، شخصيت‌هاي مشهور و سازمان‌هاي تأثيرگذار دنيا در شبكه اجتماعي فيس‌بوك صفحه داشته و اطلاعات خود را روي صفحه‌هايشان منتشر مي‌كنند.
و جالب‌تر اينكه كه حتي غول‌هاي بزرگ خبري دنيا كه به شكل‌هاي مختلف جريان اطلاعات را با هدف‌هاي خاص رهبري و هدايت مي‌كنند نيز بي‌نياز از ارتباط با مخاطبان خود از كانال فيس بوك نيستند.
جالب است بدانيد هم‌اينك كه در حال نگارش اين مطلب هستم، خبري برايم ارسال شد با اين مضمون كه: " برخي منابع فاش‌ كردند پادشاه عربستان، پيشنهاد ۱۵۰ ميليارد دلاري براي خريد فيس بوك به مديران اين شركت داده‌است. " ( اخبار sms روزنامه قدس )
با اين همه بايد توجه داشته باشيم كه اين موضوع يعني بروز و ظهور شبكه‌هاي اجتماعي در عصر حاضر در كنار تمامي مزيت‌ها و محاسني كه در جريان آزاد اطلاعات و ... دارد؛ زمينه‌ساز بروز بسياري از ناهنجاري‌ها نيز هست.
احساس تنهايي، دور شدن از زندگي اجتماعي واقعي و گذراندن بخش زيادي از زمان در شبكه‌هاي مجازي، در حقيقت عاملي است كه اين افراد با احساس لذت و شعفي كه در اين فضا دارند از زندگي واقعي دور شده و به اين فضاي دوم و مجازي معتاد مي‌شوند، به‌طوري‌كه اگر در طول يك روز به هر دليلي به اينترنت دسترسي نداشته‌باشند، به محض اولين امكان ارتباط قبل از هركاري به مرور صفحه خود پرداخته و به آن مشغول مي‌شوند.
بر اساس آمار ارائه شده بيش از ۷۰ درصد افراد عضو شبكه‌هاي اجتماعي، بعد از ساعات معمول روز نيز به وسيله كامپيوتر و يا حتي موبايل به حضور در اين فضاها ادامه مي‌دهند، چرا كه حضور در اين فضاي مجازي آن‌چنان احساس خوشايندي را به ما تزريق مي‌كند كه حس كامل بودن، پر بودن و رهايي از مشكلات را در ما زنده مي‌كند و اين همان نوعي از اعتياد است كه آدمي را نئشه مي‌كند.
كمتر روزي را مي‌توانيم بيابيم كه اخبار نگران‌كننده‌اي در مورد افراط‌هاي اين پديده اجتماعي بر روي خروجي‌هاي خبرگزاري‌هاي دنيا نبينيم. از طلاق و قتل گرفته تا ناآرامي، مرگ و خودكشي.
با اين وجود بايد بپذيريم كه جلوگيري از نفوذ، بسط و گسترش اين شبكه‌ها و كاستن علاقه مردم، مخصوصاً جوانان به اين سايت‌ها؛ امري نشدني و دور از منطق و انتظار به نظر مي‌رسد ولي بايد با هشياري و با استفاده از نظر كارشناسان امر و تجربيات گذشته، ضمن مهندسي مجدد موضوع، بسترهاي لازم را براي به حداقل رساندن تأثيرات منفي اين شبكه‌ها، به‌كار برده و فرهنگ و راه‌كارهاي درست استفاده از اين تكنولوژي را نهادينه كنيم.

شبكه‌هاي اجتماعي و هويت فرهنگي

قبل از ورود به بحث بايد از مخاطبان محترم به خاطر تأخير در ارائه مطالب عذرخواهي كنم. چندي است كه مشغول امتحانات پايان ترم و ارائه مقالات و كارهاي كلاسي هستم كه با مشغله‌هاي كاري كمتر امكان به‌روز كردن وبلاگ برايم فراهم شده است.
از نظر ذهني مدتي است كه درگير بحث " شبكه‌هاي اجتماعي مچازي و هويت فرهنگي كاربران " كاربران هستم؛ يعني موضوعي كه براي پايان‌نامه برگزيده‌ام: " بررسي نقش شبكه‌هاي اجتماعي مجازي بر هويت فرهنگي كاربران ايراني".
بر اساس مباني نظري" احساس " كه تئوري مك‌لوهان نيز بر همان اساس شكل گرفته است، اطلاعات در مغز ساماندهي مي‌شود و الگوهاي ذهني شكل مي‌گيرد و پس از آن نيز شخصيت آدمي شكل مي‌گيرد. اگر اطلاعات شكل گرفته در مغز با هم تناقض نداشته باشند، و الگوهاي يكساني را شكل دهند، ايدئولوژي و يا به تعبيري فرهنگ هويدا مي‌شود كه در اينجا مديريت اطلاعات را بر عهده مي‌گيرد و از آن پس فرمان دست آن(فرهنگ) است و هم اوست كه دست به گزينش مي‌زند و ما همواره تلاش مي‌كنيم كه از طريق گزينش اطلاعات به هماهنگي شناختي يا ادراكي برسيم و در چنين شرايطي اگر يك عامل خارجي بيايد و بخواهد اين يكپارچگي را به‌هم بزند، با مقاومت فرهنگ مواجه شده و كمتر موفق مي‌شود. بر اساس اين نظريه رسانه‌ها به دليل همين ويژگي فرهنگ يعني يكپارچگي؛ مثل گذشته توانايي از هم پاشيدن فرهنگ را ندارند.
حال سؤال اساسي اين است كه :

1. آيا شبكه‌هاي اجتماعي مانند فيس بوك، توئيتر و ... به عنوان رسانه‌هاي نوين مي‌توانند تأثيري بر هويت فرهنگي كاربران داشته باشند يا خير؟
2. اگر پاسخ مثبت باشد ميزان اين تأثير چقدر است؟
3. كيفيت آن چگونه است؟
4. آيا فرهنگ و هويت فرهنگي نيز مي‌تواند بر اين شبكه‌ها تأثير داشته باشد؟
5. به چه ميزان و چگونه؟
6. و...

دوستان بزرگوار، اساتيد ارجمند و مخاطبين محترم اگر اطلاعاتي را در اين حوزه براي استفاده ارائه كنند يا باب بحثي را در اين مورد بگشايند؛ قطعاً كمك بسياري به بنده خواهند كرد.
معرفي پژوهش‌هاي صورت گرفته در اين موضوع و يا كتاب‌هايي كه مطالعه آنها مي تواند مفيد باشد نيز رهگشا خواهد بود.

مخاطب ارتباط‌جمعي؛ "گيرنده" يا "قرباني" ؟!!!

با توجه به شرايط عصر حاضر يعني گستردگي، تراكم و انباشتگي اطلاعات در حوزه‌هاي مختلف؛ موضوع رو به رشد تراكم اطلاعات^(۱)براي مخاطبان در عرصه ازتباطات، اهميت ويژه‌اي مي‌يابد. و اين موضوع تا جايي پيش‌مي‌رود كه بعضي نويسندگان مي‌گويند : " مخاطب ارتباط‌جمعي نه يك "گيرنده" بلكه يك "قرباني" است. ( Hiebert, Ungarait & Bohn, 1972 )

ریچارد سول وورمن^(۲)در باره مسأله نگراني اطلاعاتي مي‌گويد: " مسأله‌اي كه لازم است درك كنيم با شكاف رو به گسترش ميان آنچه مي‌فهميم و آنچه تصور مي‌كنيم، ايجاد شده است. "

اورين كلپ^(۳)جامعه شناس (۱۹۸۲، ۱۹۷۸) شكاف رو به تزايدي را كه ميان اطلاعات و معني روي مي‌دهد، توصيف كرده‌است. كلپ براي تشريح اين موضوع استعاره قيف بزرگ را به‌كار مي‌برد و مي‌گوید مخاطبان ارتباط جمعی مانند کسانی هستند که زیر قیف نشسته‌اند و تلاش می کنندُ قطعه های معما را که از سوراخ قیف به پایین می افتد، کنار هم بگذارند. البته این کار بسیار مشکلی است زیرا نه تنها قطعه ها سریع‌تر از آنچه که ما بتوانیم با آن کار کنیم به پایین می افتند، بلکه خیلی از آنها اصلا" به معمایی که ما در حال کار با آن هستیم تعلق ندارند.

این مهم باعث شده است که ما همواره شاهد تحولات بزرگی در شیوه های استفاده از رسانه ها باشیم. و همانگونه که در یکی از پست‌های قبلی نیز به آن اشاره کردم؛ بحث اعتماد به رسانه يكي از شيوه‌هايي است كه حل اين مشكل را تسهيل مي‌كند و روابط‌عمومي‌ها مي‌توانند با استفاده از اين اصل، مفهوم "قرباني" را براي مخاطبان ارتباط جمعي حتي در شرايط عصر حاضر به "گيرنده" تغيير دهند.

................................................................................................

1. Information Overloand
2. Saul Wurman
3. Orrin Klapp

...................................................................................................................................

منابع:

1.   Saul Wurman.R (1989) Information Anxiety
2. Klapp.O (1982) , Meaning Lag in the Information Society,Journal of Communication، Volume 32 , Issue 2 , pages 56–66, June 1982 
3. ورنر سورين- جيمز تانكارد، ترجمه دكتر عليرضا دهقان، نظريه‌هاي ارتباطات،دانشگاه تهران، 1384،چاپ دوم
   
   

تحليل محتوا؛ تحليل گفتمان

ارتباطات از جمله رشته‌هاي جديد، گسترده و پرنفوذي است كه در قرن بيست به اوج دست‌يابي به مفاهيم و نظريه‌هاي كارآمدي رسيده‌است. بنابراين ارائه درك عميق معناهاي نهفته در متون ارتباطي، مستلزم شناخت و در اختيار داشتن يك شيوه نوين تحليل در اين عرصه است.

دريافت ميزان اهميت نويسندگان، پديدآورندگان آثار و يا حتي كل فرهنگ‌ها به مقولات موضوعي خاص، احتمالا" بايد گسترده‌ترين موارد استفاده از تحليل محتوا تلقي شود.
هدف در بسياري از تحقيقات اجتماعي، پي بردن به ميزان توجهي است كه بر پديده، انديشه يا گرايشي خاص معطوف مي‌شود.

در تعريف تحليل محتوا، " برنارد برلسون " مي‌نويسد: " تحليل محتوا يك شيوه تحقيقي است كه براي تشريح عيني، منظم و كمي محتواي آشكار پيام‌هاي ارتباطي به‌كار مي‌رود."
مهم‌ترين كاربرد اين روش توصيف ويژگي‌هاي يك پيام است.استنباط دربارهٔ فرستندگان پیام و دلایل یا پیش‌آیندهای پیام ؛ استنباط جنبه‌های فرهنگی پیام و تغییرات فرهنگی نيز از جمله كاربردهاي ديگر تحليل محتوا است.

در مقابل روش تحليل گفتمان يك روش كيفي است كه از اصلاح روش‌هاي اوليه تحليل رسانه‌ها حاصل شده است، اصلاحي كه شالوده زبان‌شناسي دارد.
ظهور و توسعه نظريه و روش تحليل گفتمان ناشي از برخي ضعف‌هاي مشاهده شده در پارادايم‌هاي موجود در تحقيق اجتماعي و نقدهاي وارده به آنها بوده است.

"تحلیل گفتمان عبارت است از تعبیه ساز و کار مناسب و اعمال آن در کشف و تبیین ارتباط گفته (یا متن) کارکردهای فکری ـ اجتماعی ". در عمل ؛تحلیل گفتمان در صدد کشف و تبیین ارتباط بین ساختار ديدگاه‌هاي فکری ـ اجتماعی و ساختارهای گفتمانی است.

از زاويه‌اي ديگر تحليل گفتمان اين‌گونه تعريف شده است كه: " با ايجاد برش‌هاي افقي و عمودي در سطح وعمق متن، معاني كلان و فوقاني ابتدا از طريق تجريد مؤلفه‌هاي متني از يكديگر و سپس با بررسي ساختارهاي خرد و كلان از لايه‌هاي مختلف متني و فرامتني در يك رابطه متقابل و هم‌زمان تحليل مي‌شوند."

-------------------------------------------------------------------

منابع

• بديعي، نعيم.1380. تحليل محتوا، تهران: اداره كل تبليغات اداره هماهنگي روابط عمومي‌هاي كشور.
• رسانه.سال۵.شماره۴.زمستان۱۳۷۳(ص ۳۶ -۵۰)
• مير فخرايي، تژا.1383. فرايند تحليل گفتمان. تهران: مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها.
• یارمحمدی، لطف‌الله.۱۳۸۳. گفتمان‌شناسي انتقادي. تهران؛هرمس
• یارمحمدی، لطف‌الله و مجید خسروی نیک.1382.«شیوه ای در تحلیل گفتمان و بررسی دیدگاه های فکری ـ اجتماعی». نامه فرهنگ، شماره 42، 181ـ173

 

تلنگر( 7 )

     پروردگار عالم در سوره ی اسرا ، آیه ی ۸۳ می فرمایند: " و چون به آدمی نعمت عنایت فرماییم ( در اثر خوشی و راحتی ) از ما دور می شود و چون گرفتاری و ناخوشایندی به او روی می آورد شدیدا" دچار نا امیدی می گردد. "
     نکته ی قابل تأمل در این آیه ی شریفه این است که خداوند بندگان خود را هم با نزول نعمت امتحان می کند و هم با نزول گرفتاری، و نا امیدی برابر است با تداوم گرفتاری و در چنین شرایطی اولین وظیفه ی مؤمن هنگام گرفتاری و بحران، استعانت از خداست. ضمن آنکه باید به مسأله ی صرفه جویی به عنوان یک وظیفه ی همگانی بنگریم.
     تقویت انگیزه های دینی و معنوی مردم به عنوان قوی ترین و مؤثرترین عامل انگیزه بخشی در صرفه جویی و اصلاح الگوی مصرف، بررسی رابطه ی مفاهیم دینی با الگوی مصرف، مانند:
     یاد مرگ و اصلاح الگوی مصرف/ مبارزه با هوای نفس و اصلاح الگوی مصرف/ انفاق، راه حلی برای اصلاح الگوی مصرف/ بهره مندی از سیره ی اهل بیت (ع) در زنگی شخصی و کاری و .../ تئوری سازی و استخراج تکنیک های مؤثر از آیات قرآن و احادیث ائمه ی معصومین و... نیز در این راستا نقش تعیین کننده ای دارند.

و اما یک پرسش:

الف) رابطه ی نزول نعمت با افزایش یاد خدا چگونه تعریف می شود؟ 

تلنگر(6)

     خداوند کریم در آیات ۲۶ و ۲۷ سوره ی مبارکه ی اسری می فرمایند: " ( ای انسان ) حق خویشاوندان و نیازمندان و در راه سفر ماندگان را بپرداز اما به هیچ وجه اسراف نکن. زیرا اسراف کنندگان برادر شیطان ها هستند و شیطان نسبت به آفریدگار خود نا سپاس بود. "
     با توجه به عمق مفهوم این آیات می توان دریافت که از بین رفتن فقر در جامعه، در گرو اعتدال و پرداخت حقوق دیگران است و اسراف مطلقا" جایز نیست حتی در کمک به دبگران.
     در هر سازمانی باید دقت داشته باشیم که ترجیح منافع شخصی ـ به ویژه برای مدیران ـ بر مصالح عمومی، اسراف است.
     تدوین یک بانک اطلاعاتی جامع برای هر پروزه عمرانی، اقتصادی، فرهنگی و ... به جهت دسته بندی آیین نامه ها، بخشنامه ها، تجارب و ایده های این پروژه ها، برای استفاده از تجارب مثبت و منفی دیگران و جلوگیری از برگزاری جلسات تکراری و هدر رفتن هزینه های بسیار و ... بهتر است این بانک های اطلاعاتی کاملا" در دسترس( به صورت اینترنتی )مخاطبان قرار گیرد.

     و اما پرسش هفته:

۱) کدام یک برادری شیطان نیست؟

الف) ریخت و پاش های اداری                      ب) رانت خواری

ج)پرداخت حقوق دیگران                     د) ترجیح خواسته های شخصی بر مصالح سازمانی  

 

۲۷ اردیبهشت ماه

روز ارتباطات

 

 و

 

روابط عمومی

 

را به تلاشگران این عرصه تبریک می گویم

تلنگر(5)

      باید همواره به این مهم توجه داشته باشیم که فرصت ها و منابع از دست رفته، قابل بازگشت نیستند. خداوند در آیات ۲ و ۳ سوره ی مبارکه ی حجر می فرمایند: " چه بسا آن کسانی که کافرشدند(روزی) آرزو کنند که ای کاش مسلمان بودند( و این در رستاخیز آرزویی محال است) بگذار تا آنها در این جهان سرگرم خورد و خوراک و عیش و نوش و دلخوش به آرزوهای بیهوده باشند، آنها سرانجام( کیفر اعمالشان را ) خواهند دید. "
      با نظر به اهمیت بحث اصلاح الگوی مصرف و استفاده ی درست از نامگذاری این سال به عنوان یک فرصت باید بدانیم که اصلاح الگوی مصرف قبل و بیش از هر چیز نیازمند آموزش است و پیشگامی مسئولین در اصلاح الگوی مصرف به عنوان اولین گام آموزشی می تواند مورد توجه قرار گیرد.
     شناسایی سرمایه ها و امکانات راکد در سطح سازمان ها و نهاد ها و سرکت های مختلف جهت بکارگیری مؤثر آنها به عنوان گام بعدی می تواند حائز اهمیت باشد.

     و اما پرسش این هفته:

الف) تا کنون برای اصلاح الگوی مصرف از چه آموزش هایی استفاده شده است؟
ب) نو که می یاد به بازار، کهنه می شه دل آزار! چرا؟

تلنگر(4)

     خداوند در آیات ۶ و ۷ سوره ی علق می فرمایند: " اما انسان موجودی ناسپاس است و عصیانگری می کند، به ویژه وقتی از مال دنیا خود را بهره مند و توانگر ببیند."
      اصل انسانست انسان به کشتن این رذائل اخلاقی در درون خود است و طبیعی است که قناعت انقلابی لازمه ی تحمل سختی های مبارزه در راه دین خدا می باشد. برای این منظور لازم است که روابط عمومی ها در اجرای هر طرح فرهنگی به ویژه پروژه های رسانه ای از جمله برنامه های تلویزیون، فیلم های سینمایی، داستان ها، روزنامه ها و جراید، سایت های اینترنتی و ... در هنگام راه اندازی و در طول فعالیت خود یک بخش از کار خود را به ترویج و آموزش اصلاح الگوی مصرف اختصاص دهند.

و اما طرح این پرسش که:

الف) چرا بین احساس بی نیازی انسان و ناسپاسی او رابطه ی مستقیم وجود دارد؟
ب) برای جلوگیری از شیوع تجمل گرایی در سازمانتان چه اندیشیده اید؟

تلنگر (3)

     خداوند متعال در یکصد و سی و یکمین آیه از سوره ی مبارکه ی طه می فرمایند : " و با نگاه حسرت به نعمت هایی که به برخی از دیگران داده ایم خیره مشو، این چیزها جلوه های فانی دنیاست که ما آن ها را مایه ی آزمایش و عذاب آن ها مقرر فرموده ایم ولی رزق و روزی معنوی آفریدگار، نیکوتر است و ماندگار."
     بدون شک روزی ماندگار و باقی بر متاع فانی دنیا برتری دارد. البته این بدان معنا نیست که آدمی برای آسایش و آرامش خود و خانواده ی خود و کسب روزی حلال از تلاش دست بردارد، بلکه نکته ی اصلی در این مقوله تغییر نگاه ما نسبت به این مهم است و بر این مبنا باید گفت که : " شعار سازی از مفهوم اصلاح الگوی مصرف برای تأثیر گذاری بر اقشار گوناگون مردم و حتی کارکنان یک سازمان برای روابط عمومی ها اصلی اساسی است،بهتر است شعارها ضمن تحریک تفکر درونی مخاطب، انگیزه های درونی او را نیز افزایش دهد."

     و اما دو پرسش قابل تأمل:

۱) معیار تشخیص حد و اندازه ی قناعت چیست؟
۲) چه درصدی از اموالتان بر اساس نگاه حسرت آمیز به داشته های دیگران، تهیه شده است؟

 

تلنگر (2)

     مدیران و برنامه ریزان در هر سازمانی باید بر این اصل توجه ویژه داشته باشند که " میانه روی جمعی باعث جلوگیری از تهیدستی جامعه می شود." و این توصیه ای است که از سوی امام معصوم شده است و ضمانت آن را نیز به دنبال داشته است.

" هرکس در زندگی خود میانه رو باشد، من ضمانت می کنم که هرگز تهی دست نشود. "
امام صادق(ع)- خصال الصدق- باب ۱- حدیث ۳۲

     برای رسیدن به این مهم، تفکیک پارامتر های فرهنگ مصرف غرب با فرهنگ مصرف در اسلام در قالب برنامه های تلویزیونی، نمایشگاه های تصویری، برگزاری مسابقات نقاشی برای کودکان و نوجوانان با همین مضمون و به منظور فرهنگ سازی در بین دانش آموزان و ... در خور توجه می باشد.
     حال باید پرسید:

الف) ملاک ما برای تعیین اسراف در سازمان چیست؟
ب) ارزیابی عملکرد پروژه ها در سازمان با چه معیارهایی صورت می گیرد؟
ج) ارزیابی عملکرد از نظر اسلام چگونه محقق می شود؟

تلنگر

     با توجه به اهمیت موضوع " اصلاح الگوی مصرف " و مطالبی که تحت عنوان " پیشگامی روابط عمومی ها " پیرامون همین موضوع در پست قبلی عرض کردم، از این پس سعی خواهم کرد، با سلسله مباحث کوتاه و دنباله داری تحت عنوان " تلنگر " با ارائه ی موضوعاتی هر چند کوتاه اما کلیدی و طرح سؤالاتی در راستای فعالیت های روابط عمومی، این مسأله را به چالش بکشم.
     بدیهی است نظرات مخاطبان عزیز، مدیران محترم روابط عمومی، کارگزاران و کارشناسان ارجمند این رشته می تواند ضمن گشودن زوایای مختلف و جدیدی برای دست اندرکاران، راهنمای بسیار خوبی نیز برای عملیاتی نمودن طرح اصلاح الگوی مصرف و نقش روابط عمومی در این راستا باشد.
     ان شاء ا... تلاش خواهم کرد که حد اقل هر هفته یک مسأله و موضوع را در همین زمینه طرح نمایم.

مشروعیت اطلاعات در فضای وب

     آنچه بیش از حجم گسترده ی اطلاعات در دنیای سایبر اهمیت دارد، مسئله ی مشروعیت اطلاعات ارائه شده و قابل دسترسی در تور جهان گستر وب است. این که امروزه هرکس می تواند بدون هیچ محدودیتی اطلاعات و دیدگاه های خود را آزادانه مطرح کند اگر چه به نوعی نشان از افزایش سطح آزادی های فردی درعصر فرا اطلاعات محسوب می شود، اما از دیگر سو باعث شده تا ما با بحران مشروعیت اطلاعات مواجه شویم.بحراني كه هر روزدامنه ي آن وسيع تر و گسترده تر مي شود.
     در حالی که امروز هر فردی از امکانات و اختیارات یک رسانه ی عظیم و گسترده بهره مند شده که تا پیش از این تنها در اختیار صاحبان رسانه های بزرگ بوده است نکته مثبتی است، اما در مقابل این اختیارات، افراد هیچ مسئولیتی در قبال جامعه و قانون ندارند و تنها از آزادی های آن بهره می برند.

در این شرایط چه تضمینی برای صحت اطلاعات قابل دسترس کاربران وجود دارد؟ در صورت ارائه ی اطلاعات نادرست و یا مغایر با ارزش ها و هنجارهای جامعه، چه مسئولیتی متوجه ارائه کنندگان این اطلاعات است؟!

     با این توضیحات به نظر می رسد که آلودگی اطلاعاتی، به معنی محتوای اطلاعات قابل دسترس کاربران اینترنتی، از کمیت اطلاعات قابل دسترس کاربران اینترنت مهم تر باشد.

     برای ایجاد توازن بیشتر بین این دو؛ ایجاد سایت های تخصصی و وبلاگ های ارائه شده در این سایت ها با هویت وشناسنامه ی روشن و شناخته شده  به همراه ارائه ی سرویس ها ی مجزا مخصوصا" از سوي روابط عمومي ادارات، نهاد ها ، سازمان ها و شركت هاي خصوصي در چنین فضایی و تعامل سازنده ی آن با روزنامه نگاران، می تواند ضمن تسهیل اطلاع رسانی در فضای رسانه ای جامعه، معضل مشروعیت اطلاعات را تا میزان بسیار زیادی مرتفع سازد.
      البته در حال حاضر چنين فضاهايي ايجاد شده است كه با تعامل درست و سازنده ي اصحاب روابط عمومي و رسانه با خود و يكديگر و ارتباط هاي متقابل و شبكه اي از طريق " كامنت ، لينك و بازديد هاي مكرر و استفاده از مطالب هر وبلاگ " مي تواند براي حل اين مشكل و مشروعيت بخشيدن به اطلاعات ارائه شده مفيد و مؤثر باشد.

آموزش آنلاین و ایجاد فرصت های برابر

     انتشار دومين بسته آموزشي ، نويد دهنده اميد ديگري براي فزوني شتاب روند ارتقاء دانش روزنامه نگاري و همچنين كاهش نابرابري فرصت آموزشي براي عموم روزنامه نگاران در سراسر كشور است.
     در حال حاضر يكي از مشكلات پيش روي فضاي آموزشي نابرابري فرصت آموزشي ميان علاقمندان و تمامي مشتاقان آموزش در زمينه هاي تخصصي است . دفتر مطالعات و توسعه ی رسانه ها در صدد است با همكاري استادان رشته روزنامه نگاري و از طريق اين سايت اين نابرابري را كاهش دهد.
     این حرکت دفتر قابل ستایش است و چقدر خوب است که برای ایجاد بستر مناسب فرصت های برابر آموزشی منابع آموزشی آزمون کارشناسی ارشد ارتباطات نیز در همین قالب زیبا و به صورت آنلاین در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.

ارتباطات و ساختار های اجتماعی

     در عصر فرا اطلاعات نقش ساختارهای اجتماعی از دید هیچکس پوشیده نیست. جامعه مانند شبکه ای از مقررات و نقش هاست که در آن ها برخی از افراد به لحاظ قدرت و کنترل عمومی با توجه به ابزارهایی که در اختیار دارند نسبت به دیگران از موقغیت برتری برخوردار می باشند.

     با توجه به همین برتری ها، سلسله مراتب اجتماعی خاصی در جامعه شکل می گیرد که عبارتند از: گروه کوچک سرآمد های صاحب قدرت، گروه های وسیع طبقه متوسط و انبوه عظیم عامه ی مردم.

     در بسیاری از کشورهای جهان سوم و حتی کشورهای در حال گذار در کنار این گروه ها برخی گروه های خارجی نیز وجود دارند که از جهت سلسله مراتب نسبت به سرآمدان صاحب قدرت نیز مقام ممتازتری دارند و قادرند تصمیم ها، معیار ها، ارزش ها و استراتژی های خود را به دیگران تحمیل کنند.

     در جنین شرایطی قشرهای پایین تر جامعه با گروه ممتاز به شکلی ناخواسته و غیر ارادی همراه می شوند و از برداشت های اجتماعی، ارزش ها و شیوه های رفتاری آنها تقلید می کنند.

     در این نظام ها ارتباطات در خدمت نظام مستقر و حفظ وضع موجود به کار گرفته می شود و به دنبال آن ارتباطات انسانی در جامعه شرایط متفاوتی نسبت به یک جامعه باز می یابد.

     با توجه به این شرایط هنر یک ارتباط دان ماهر در این است که چگونه از مهارت های ارتباطی خود استفاده کرده آن ها را شکل دهد تا کمتر دچار مشکل شود.

     البته به این نکته نیز باید توجه داشته باشیم که مشکلات ارتباطی اغلب از نا آگاهی انسان ها سرچشمه می گیرد و این مشکل در هر جامعه ای اعم از باز یا بسته شکل خاص خود را پیدا می کند.